Garanti BBVA’nın öncülüğünde kurulan Salt müzesi, yeni ve dikkat çekici sergisi Karanlık Dünya ile izleyicilere unutulmaz bir deneyim sunuyor. Bu sergi, bir sanatçı ile bir senaristin disiplinlerarası araştırma ve yaratıcılık sürecine dayanarak, Türkiye sinemasının ve belgesel tarihinin karmaşık ve çok katmanlı hikayesini yeniden keşfe davet ediyor.
Sergi, Metin Erksan’ın yönettiği ve Bedri Rahmi Eyüboğlu tarafından kaleme alınmış aynı adlı filmin yapım aşamasından itibaren gelişen hikâyesine odaklanıyor. Bu süreçte, filmin hikâyesi, 1950’ler Türkiye’sinin kültürel ve politik ortamında derinlemesine inceleniyor. Ayrıca, filmin çeşitli versiyonları, tartışmaları, söylentileri ve arşiv malzemeleriyle birlikte, ortaya çıkan sorular ve çok katmanlı anlatımlar sergide yer alıyor.
Filmin Toplumsal ve Politik Bağlamda Analizi
Filmin çekim süreci, toplumsal gerçekçilik akımını yansıtarak Sivrialan (Sivas) ve Ürgüp (Nevşehir) gibi bölgesel mekânlarda gerçekleşiyor. Bu mekânlar, Anadolu’nun geleneksel yaşamını ve halk hikâyelerini yansıtırken, aynı zamanda melodram temasıyla iç içe geçmiş bir gönül hikâyesine de zemin hazırlıyor. Ancak, dönemin tarımsal kalkınma ve kırsal modernleşme politikalarının etkisiyle, filmde beklenmedik dönüşümler yaşanıyor.
Yönetmen Erksan’a göre, United States Information Service (ABD Bilgi Servisi) tarafından temin edilen ve Hudson tarlalarındaki biçerdöver görüntüleri ile İstanbul’un dış mekânlarında çekilen okul ve dispanser sahneleri, filmin anlatısını idealleştirilmiş bir köy imgesiyle şekillendirmeyi amaçlıyor. Bu eklemeler, Veysel’in yaşam öyküsünün ön plana çıkarılmasının yerine, dönemin resmi ideolojisini yansıtan bir propaganda aracına dönüşüyor.
Sansür ve Üretim Sürecinin Gizemi
Filmin üretim sürecinde, Ankara’daki Merkez Film Kontrol Komisyonu’nun 1952 Aralık – 1953 Kasım ayları arasında hazırladığı üç raporda, çeşitli sahnelerin sansüre uğradığı belirtiliyor. Bu raporlarda, hangi sahnelerin sakıncalı olduğu açıkça ifade edilmemekle birlikte, toplumun idealize edilmiş ve kusursuz bir şekilde temsil edilmesine yönelik kaygılar ön planda tutuluyor. Yapımcılar, bu sansür kararları doğrultusunda, film kurgusunda değişiklikler yaparak, Âşık Veysel’in Hayatı adıyla 31 Aralık 1953’te sinemaseverlerin beğenisine sunuyor.
Filmin Günümüzdeki Durumu ve Araştırma Süreci
Bugün, filmin orijinal versiyonu ve yapılan değişiklikler hakkındaki bilgiler halen belirsizliğini koruyor. Dolaşımda olan çeşitli kopyalar arasında ses, görüntü ve kurgu farklılıkları bulunuyor. Ayrıca, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nin Sami Şekeroğlu Sinema ve Televizyon Uygulama ve Araştırma Merkezi arşivinde yer alan 35mm nitrat film, bugüne dek hiç ortaya çıkmamış, nadir ve özgün görüntüleri içeriyor. Bu benzersiz materyaller, serginin araştırma ve yeniden üretim sürecinin temel taşlarını oluşturuyor.
Sanat ve Araştırma Disiplinlerinin Buluşması
Sergi, Mike Bode ve Caner Yalçın gibi sanatçı ve araştırmacıların uzun süredir devam eden çalışmalarına dayanıyor. Bu disiplinlerarası yaklaşım, filmin sadece bir eser değil; aynı zamanda kültürel, politik ve tarihsel dönüşümlerin şekillendirdiği, üzerinde düşünülmesi gereken bir nesne olarak ele alınmasını sağlıyor. Sergide, arşiv malzemeleri yeni sanatsal pratiklerle yeniden canlandırılıyor ve bu materyaller, bir dizi video enstalasyonu ve anlatımla destekleniyor.
Karanlık Dünya sergisi, filmin dolaşımını ve etkileşimlerini yeniden anlamlandırmayı amaçlıyor. Bu süreçte, filmin üretim koşulları, sansür mekanizmaları ve ideolojilerin nasıl şekillendiği üzerine derinlemesine bir analiz yapılıyor. Sergi, filmin farklı versiyonlarının ve arşiv materyallerinin sunduğu katmanları ortaya koyarak, izleyicilere eleştirel bir bakış açısı kazandırmayı hedefliyor.
Salt Galata’nın Mastercard Sergi Mekânı’nda, 23 Temmuz – 14 Aralık tarihleri arasında ziyaretçilere açık olacak sergi, farklı disiplinleri bir araya getirerek, sinema ve belgesel tarihine yeni bir pencere açıyor. Ayrıca, sergiye eşlik edecek çeşitli kamu programları ve Kasım ayında yayımlanacak dijital yayınlar, katılımcılara derinlemesine içerik sağlayacak. Program detayları ve güncel bilgiler, saltonline.org adresinde duyurulacak.
Sanatçı ve Araştırmacılar Hakkında
- Mike Bode: Disiplinlerarası sanatçı ve araştırmacı. Mekânsal ve görsel incelemeleri, toplumsal ve politik dönüşümlerle ilişkili olarak gerçekleştiriyor. Çalışmaları, Kunst-Werke Berlin, Contemporary Art Centre Vilnius, Nobel Prize Museum Stockholm, Secession Vienna, Institute of Contemporary Art Miami ve Yokohama Trienali gibi prestijli kurumlarda sergilendi.
- Caner Yalçın: Senarist ve yönetmen. Marmara Üniversitesi Gazetecilik Bölümü mezunu, İstanbul Bilgi Üniversitesi’nde Sinema ve Televizyon alanında yüksek lisansını tamamladı. Çeşitli televizyon ve dijital platformlar için senaryolar yazıyor ve kısa filmler yönetiyor.
Sergiye Destek Veren Kuruluşlar
Sergi, Türk Tuborg A.Ş., Eureko Sigorta, Jotun, Hollanda Krallığı, Institut Français ve Türkiye’deki Meksika Büyükelçiliği gibi kurumların katkılarıyla gerçekleştirilmektedir.
Bu özel sergi, sinema ve belgesel tarihine yeni bir bakış açısı getirerek, izleyicilere hem akademik hem sanatsal anlamda zengin içerikler sunmayı amaçlıyor. Sinema tutkunları ve araştırmacılar için kaçırılmayacak bir etkinliktir.
