Nijerya’da, “orman adaleti” olarak da bilinen ve halkın kendi kendine suçluları cezalandırdığı, yasal prosedürlerden bağımsız şekilde gerçekleştirilen toplumsal şiddet olayları maalesef yaygın bir sorun haline gelmiştir. Amnesty International’in raporlarına göre, 2012 ile 2023 yılları arasında Nijerya’da en az 555’ten fazla orman adaleti vakası belgelenmiş olup, bu olayların giderek artan bir şiddet ve vahşet düzeyine ulaştığı gözlemlenmektedir. Bu olaylar genellikle suç şüphesiyle gerçekleşmekte olup, mağdurların suçlulukları mahkemeye çıkmadan veya yasal bir yargılama süreci olmadan toplum tarafından cezalandırılmaktadır. 2022 yılında Edo eyaletinde, motosiklet çalmakla suçlanan bir genç kızın, kalabalık bir topluluk tarafından yakılarak öldürülmesi ve bu vahşetin video görüntülerinin sosyal medyada paylaşılması büyük tepki toplamıştır. Aynı yıl içinde, Müslüman öğrenciler tarafından Hristiyan bir öğrenciye yönelik hakaret suçlamasıyla taşlanarak öldürülmesi de kamuoyunun dikkatini çekmiştir. 2024 yılında ise, Jos şehrinde telefon hırsızlığı şüphesiyle yakalanan kişiler, öfkeli bir kalabalık tarafından öldürülmekle kalmayıp, yakılarak cezalandırılmıştır. Bu olaylar, suçluların adalete ulaşmasının ne kadar zor olduğunu ve toplumda yargı sistemine olan güvenin sarsıldığını göstermektedir. Ayrıca, bu vakalarda çoğu zaman suçluların kimlikleri tespit edilip yargılanmadığı veya cezalandırılmadığı için, adaletsizlik ve cezasızlık ortamı devam etmektedir.
Orman Adaleti Neden Devam Ediyor?
Yine de, bazı Nijeryalılar orman adaletini meşru ve gerekli bir araç olarak görmektedir. Bu kişiler, polis yolsuzluğu, yargıdaki gecikmeler ve suçluların ceza almama algısının, halkta yasal yollara güveni sarsarak, kendi adaletlerini sağlamaya yönelttiğine inanıyorlar. Bir sosyal medya kullanıcısı, “Şu anda orman adaleti, Nijerya’daki adaletten daha iyi gibi görünüyor” diyerek bu durumu dile getirmiştir. Nijeryalı sanatçı Skales ise, “Nijerya’da suç oranı, İngiltere’ye kıyasla daha düşük çünkü burada orman adaleti uygulanıyor” diyerek, bu uygulamanın toplumda yaygınlaştığını vurgulamıştır. Bir hukukçu olan Olalekan I. Oladapo ise, “Anayasamız suçsuzluk karinesini ve suçun kanıtlanmasını devletin sorumluluğu olarak belirlemiştir. Ancak sorun, yargı sisteminin yavaşlığı değil, yargı süreçlerinin etkinliğiyle ilgilidir. İnsanlar adil ve hızlı bir yargıya ulaşmak istiyor. Bu nedenle, yargısal reformların hayata geçirilmesi şarttır” şeklinde görüş belirtmiştir. Nijerya Polis Teşkilatı’nın Yardımcı Müfettişi Olatunji Dusi ise, orman adaletinin devam etmesinin topluluk psikolojisiyle ilgili olduğunu ifade ederek, “Kalabalıkların davranışlarını anlamak gerekir. İnsanlar büyük gruplar halinde hareket ederken, anonimlik ve kolektif karar alma süreçleri, kötü niyetli davranışların artmasına neden olur” demiştir. O, herkesin orman adaleti mağduru olabileceğine dikkat çekmiştir.
Çözüm Yolları ve Öneriler
Oladapo’ya göre, orman adaleti sorununu kökten çözmek için “yoksulluk ve cehaletle mücadele edilmelidir.” Ayrıca, “hükümetin, halkın refahını artıracak politikalar geliştirmesi ve güvenlik güçlerinin etkinliğini artırması gerekmektedir” diye eklemiştir. Fukky Danladi Mashat ise, yasal süreçlerin hızlandırılması, yerel düzeyde bilinçlendirme kampanyaları düzenlenmesi, polis ve yargı içinde hesap verebilirliğin sağlanması ve adil, şeffaf adalet mekanizmalarının güçlendirilmesiyle, orman adaleti ve toplumsal şiddetin azalacağını savunmaktadır. “Bu temel nedenlerin giderilmesi, halkın güveninin yeniden tesisi ve vigilante (gözcü) şiddet döngüsünün kırılması açısından hayati öneme sahiptir” diyen hukukçu, kamuoyunun bilinçlendirilmesinin önemine de vurgu yapmıştır. Medya alanında çalışan Sola Jaiyesimi ise, medya organlarının, orman adaleti davalarında suçluların isimlerini deşifre ederek, suçluların toplum önünde yüzleşmesine katkı sağlayabileceğini ifade etmiştir. Geçmişteki Aluu Four olayı gibi, medyanın ve yargının işbirliğiyle, suçluların adalet önüne çıkarılması ve toplumda caydırıcılık sağlanması amaçlanmaktadır. Amnesty International ise, Nijerya polis gücünün yaklaşık 400 bin personel ile 200 milyonluk nüfusa hizmet verdiğini ve bu sayının yetersizliğine dikkat çekmektedir. Ayrıca, orman adaleti ve mob cinayetlerini önlemek için yeni yasa tasarılarının çıkarılması, mevcut yasaların etkin uygulanması ve mağdurlara yönelik koruma mekanizmalarının güçlendirilmesi önerilmektedir. Amnesty, düzenleyeceği halk toplantıları ve bilinçlendirme kampanyalarıyla, toplumda yargıya güveni artırmayı amaçlamaktadır. Bu adımların atılmasıyla, orman adaleti biçimindeki toplumsal şiddetin önüne geçilmesi ve adil yargı sisteminin işlerliğinin sağlanması hedeflenmektedir.
Kaynak: Pamela Ephraim ve Adewale Fajana, Global Voices
Bu içerik CC BY 3.0 lisansı kapsamında Türkçeye çevrilmiş ve yeniden yazılmıştır.
