10 Temmuz 2023 tarihinde, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Ermenistan Başbakanı Nikol Pashinyan, Abu Dabi’de gerçekleştirdikleri yüz yüze görüşmeyle, uzun yıllardır süregelen dış arabulucuların gözetiminde yapılan görüşmelerden farklı olarak, doğrudan ve aracısız ilk resmi temaslarını gerçekleştirdiler. Bu adım, bölgedeki barış ve istikrar arayışlarında önemli bir dönüm noktası olmayı amaçlamaktadır.
Görüşmenin İçeriği ve Önemi
Görüşmenin detaylarına ilişkin açıklamalar oldukça sınırlı tutuldu. Her iki taraf da, “iki taraf arasında doğrudan müzakerelerin, tüm sorunların çözümünde en verimli yol olduğunu” vurguladı. Azerbaycan resmi ajansı, “kritik öneme sahip barış gündeminin temel unsurlarında ciddi ve yapıcı tartışmalar yapıldı” ifadelerini kullandı. Bunlar arasında sınırların belirlenmesi, Zengezur koridorunun açılması ve geliştirilmesi, barış anlaşmasının ilk imzalarının atılması ve diğer önemli meseleler yer alıyor.
İki Taraf Arasında Anlaşma Yolunda İlk Adımlar
Bu yüz yüze görüşme, Mart 2023’te Ermenistan ve Azerbaycan’ın ilk defa barış anlaşması şartlarında uzlaştıklarını duyurmasının ardından gerçekleşti. Yıllarca süren müzakereler ve uluslararası arabulucuların çabaları sonucu, 1990’ların başında başlayan ve 2020’de ikinci Karabağ savaşına kadar devam eden çatışmalar, yeni bir döneme girilmesine zemin hazırladı. Bu savaş sonucunda Azerbaycan, Karabağ bölgesinin tamamını tekrar kontrol altına almak üzere önemli bir ilerleme kaydetti.
Karabağ ve Bölgesel Çıkarlar
Karabağ, etnik Ermeni nüfusun kendi kendini ilan ettiği bir devlet olarak, 1990’ların başındaki savaşın ardından kurulmuş ve uluslararası toplumca tanınmayan bir yapı olmuştur. Bu süreçte, bölge çevresindeki yedi idari bölge de Ermenilerin kontrolüne geçmiş ve yaklaşık bir milyon insan yer değiştirmek zorunda kalmıştır. Uluslararası Kriz Grubu’na göre, çatışma sonrası göçler, Azerbaycanlıların ve Ermenilerin karşılıklı olarak yer değiştirmesine neden olmuştur. 2020 ve 2023 yıllarında yaşanan çatışmalar, Azerbaycan’ın bölge üzerindeki kontrolünü yeniden sağlamasına zemin hazırladı.
İşte Bu Anlaşma ve Öneriler
Görüşmeler sırasında, Ermenistan’dan gelen bazı önemli tavizler gündeme geldi. Bunlar arasında Avrupa Birliği gözlemcilerinin sınırdaki varlığının sona erdirilmesi ve uluslararası mahkemelerde açılmış davaların düşürülmesi bulunuyor. Azerbaycan, AB gözlemcilerinin varlığını eleştirerek, onları “Ermenilerin askeri ve istihbarat faaliyetlerini gizlemek için kullandığını” iddia etti. Ayrıca, Azerbaycan’ın Talep ettiği önemli maddelerden biri de, Ermenistan’ın anayasasında toprak taleplerine ilişkin ifadelerin kaldırılmasıydı. Ermenistan ise, mevcut anayasanın doğrudan Karabağ’ı içermediğini, 1990 Bildirgesi’nin yeniden değerlendirilmesini öngören ifadeler içerdiğini belirtiyor ve 2027’de referandumla yeni anayasanın kabul edilmesini planlıyor.
Bölgesel Güçler ve Zengezur Koridoru
Bölgedeki birçok güçlü aktör, kalıcı barışın tesisi için çaba sarf ediyor. Türkiye, Azerbaycan’ın güçlü müttefiki olarak, sürece aktif katılım sağladı. Türkiye-Ermenistan ilişkilerinde yeni bir sayfa açmak adına, Pashinyan’ın 2025 Haziran ayında İstanbul’a yaptığı ziyaret ve Cumhurbaşkanı Erdoğan ile görüşmesi, bölgesel barış yolunda önemli bir adım olarak değerlendirildi. Aynı zamanda, bölgeyi birleştiren ve Avrupa ile Asya arasında ticaret ve ulaşım açısından büyük önem taşıyan Zengezur koridoru, taraflar arasında ciddi tartışmalara konu oldu.
Koridorun isimlendirilmesi ve kontrole ilişkin çeşitli anlaşmazlıklar bulunuyor. Ermenistan, “Zengezur Koridoru” ifadesini reddediyor ve bölgedeki egemenliğine tehdit olarak görüyor. Azerbaycan ise, koridorun güvenli ve istikrarlı bir şekilde işlemesi için kontrolü tamamen kendi sınırları içinde tutmak istiyor. Bu noktada, ABD’nin önerdiği çözüm, 32 kilometrelik bu güzergahın 100 yıl süreyle kiralanması ve her iki tarafın ortak kullanımına açılmasıdır. Middle East Eye analizlerine göre, bu öneri, Trump yönetiminin bölgedeki dengeyi sağlama adına, koridoru özel bir ABD ticari operatörü aracılığıyla yönetme planını yansıtmaktadır.
Rusya’nın Artan Yalnızlığı
Görüşmeler, bölgedeki güç dengesinde önemli bir değişikliğin de göstergesi oldu. Moskova, geleneksel arabulucu rolünden uzaklaşmaya başladı. Kremlin sözcüsü Dmitry Peskov, iki lider arasındaki doğrudan diyaloğu memnuniyetle karşıladıysa da, Rusya’nın bölgedeki etkisi azalmaya devam ediyor. Analistler, Azerbaycan’ın artık Rus arabuluculuğuna ihtiyaç duymadığını ve bu durumun bölgesel ilerleyişi kolaylaştırdığını belirtiyor. Ermenistan-Rusya ilişkileri, özellikle 2021 ve 2022’deki saldırıların ardından ciddi biçimde bozuldu ve Moskova’nın, Ermenistan’a yönelik güvenlik taahhütlerini yerine getirmediği eleştirileri yükseldi. Ayrıca, 2024 Aralık ayındaki Azerbaycan uçağına yönelik yanlış hava saldırısı iddiası ve Rusya’nın Yekaterinburg’da iki Azerbaycanlı kardeşi öldürmesine ilişkin olaylar, Moskova ile Bakü arasındaki gerilimi artırdı ve bölgedeki güç dengelerini yeniden şekillendirdi.
Geleceğe Dair Zorluklar ve İç Politika
Her ne kadar doğrudan görüşmeler olumlu sinyaller verse de, çözümün kalıcı olması önünde önemli engeller bulunuyor. Ermenistan’da, muhalefet ve dini liderler başta olmak üzere birçok grup, Pashinyan hükümetine karşı baskılarını sürdürüyor. Ayrıca, Rusya’ya karşı çeşitli iç siyasi hareketler ve gösteriler de yaşanıyor. Özellikle, Rus milyarder Samvel Karapetyan’ın tutuklanması ve enerji sektöründeki etkileri, iç politikadaki gerilimi artırdı. Uzmanlar, bölgedeki iç ve dış politikadaki karmaşık ilişkilerin, barış sürecinin ilerlemesini zorlaştırabileceğine dikkat çekiyor. Ayrıca, Rusya’nın bölgedeki dezenformasyon kampanyaları ve askeri güç gösterileri, bölgedeki belirsizliği artırmaya devam ediyor. Bu durum, barış ve istikrarın sağlanmasını güçleştirse de, bölge liderleri ve uluslararası aktörlerin ortak çabaları, kalıcı çözümler için umut vaat ediyor.
Yazan: Arzu Geybullayeva
*Kaynak: Global Voices
*Bu içerik CC BY 3.0 lisansı kapsamında Türkçeye çevrilmiş ve yeniden yazılmıştır.
